Uzun Dönem (Süresiz) İkamet İzni: Türkiye'de Kalıcı Yaşamın Anahtarı

Türkiye'de uzun yıllar yasal olarak ikamet etmiş ve ülkeye uyum sağlamış yabancılar için en çok arzulanan statülerden biri "Uzun Dönem İkamet İzni"dir. Halk arasında "süresiz oturma izni" olarak da bilinen bu izin türü, yabancılara Türkiye'de kalıcı olarak yaşama ve Türk vatandaşlarına tanınan birçok haktan (belirli istisnalar dışında) faydalanma imkanı sunar. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu'nun (YUKK) 42 ile 45. maddeleri arasında düzenlenen uzun dönem ikamet izni, belirli şartları yerine getiren yabancılara İçişleri Bakanlığı'nın onayıyla valilikler tarafından verilmektedir. Bu makalede, kimlerin uzun dönem ikamet izni alabileceğini, başvuru şartlarını, bu iznin sağladığı hakları ve iptal koşullarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

1. Kimler Uzun Dönem İkamet İzni Alabilir?

Mevzuat uyarınca, aşağıdaki iki kategoriden birine giren yabancılara, Bakanlığın onayıyla valilikler tarafından süresiz ikamet izni verilebilir:

• a) Kesintisiz En Az Sekiz Yıl İkamet Edenler: Türkiye'de en az sekiz yıl boyunca kesintisiz olarak yasal bir ikamet izniyle kalmış olanlar.
• b) Bakanlığın Belirlediği Şartlara Uyanlar: İçişleri Bakanlığı'nın (Göç İdaresi Başkanlığı) belirlediği özel şartları taşıyan yabancılar (Bu, genellikle yüksek nitelikli yatırımcılar, bilim insanları veya özel yeteneklere sahip kişiler gibi grupları kapsayabilir).

Önemli İstisna :

Mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü sahipleri ile insani ikamet izni sahiplerine ve geçici koruma sağlananlara, uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanınmaz.

2. Uzun Dönem İkamet İzninin Şartları Nelerdir?

Uzun dönem ikamet iznine geçişte aşağıdaki şartların tamamının sağlanması gerekmektedir:

• a) Kesintisiz En Az Sekiz Yıl İkamet: Türkiye'de yasal ikamet izinleriyle en az sekiz yıl kesintisiz kalmış olmak.
  • Kesintisiz İkametin Hesaplanması:
    • Başvuru tarihi esas alınır.
    • Yurt dışında geçirilen süreler ve ikamet izni olmadan Türkiye'de kalınan süreler kesinti sayılır.
    • Geriye dönük birer yıllık dilimlerde toplam 180 günü aşan kesinti olmaması ve son beş yıllık dilimde toplam 365 günü aşan kesinti olmaması gibi detaylı hesaplamalar yapılır.
    • Öğrenci ikamet izin sürelerinin yarısı, diğer ikamet izin sürelerinin ise tamamı hesaba katılır.
• b) Son Üç Yılda Sosyal Yardım Almamış Olmak: Başvuru tarihinden önceki son üç yıl içinde devletten sosyal yardım almamış olmak.
• c) Yeterli ve Düzenli Gelir Kaynağına Sahip Olmak: Kendisinin veya varsa ailesinin geçimini sağlayacak yeterli ve düzenli bir gelir kaynağına sahip olmak.
• ç) Geçerli Sağlık Sigortasına Sahip Olmak: Türkiye'de geçerli bir sağlık sigortasına sahip olmak.
• d) Kamu Düzeni veya Kamu Güvenliği Açısından Tehdit Oluşturmamak: Bu durum, ilgili güvenlik birimlerinden alınacak görüşlerle değerlendirilir.

Bakanlığın Belirlediği Şartlara Uyanlar İçin İstisna:

İçişleri Bakanlığı'nın belirlediği şartlara sahip olması nedeniyle uzun dönem ikamet izni verilmesi uygun görülen yabancılar için, yukarıdaki (d) bendi (kamu düzeni/güvenliği tehdidi oluşturmama) dışındaki şartlar aranmaz.

3. Uzun Dönem İkamet İzninin Sağladığı Haklar

Uzun dönem ikamet izni bulunan yabancılar, aşağıdaki istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanırlar:

• Yararlanılamayacak Haklar:
  • Askerlik yapma yükümlülüğü,
  • Seçme ve seçilme,
  • Kamu görevlerine girme,
  • Muaf olarak araç ithal etme.
• Yararlanılabilecek Haklar: Sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla, diğer birçok haktan (çalışma, eğitim, sağlık, mülk edinme vb.) yararlanabilirler.
• Cumhurbaşkanının Kısıtlama Yetkisi : Cumhurbaşkanı, bu haklara kısmen veya tamamen kısıtlamalar getirmeye yetkilidir.

4. Uzun Dönem İkamet İzninin İptal Edilebileceği Haller

Uzun dönem ikamet izinleri aşağıdaki durumlarda iptal edilebilir:

• a) Kamu Düzeni veya Kamu Güvenliği Açısından Ciddi Tehdit Oluşturma: Yabancının, kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi bir tehdit oluşturduğunun sonradan tespit edilmesi.
• b) Kesintisiz Bir Yıldan Fazla Türkiye Dışında Bulunma: Sağlık, eğitim ve ülkesindeki zorunlu kamu hizmeti dışında bir nedenle kesintisiz bir yıldan fazla süreyle Türkiye dışında bulunması.

5. İptal Sonrası Yeniden Başvuru

Kesintisiz bir yıldan fazla Türkiye dışında kalma nedeniyle uzun dönem ikamet izni iptal edilen yabancılar, bu izinlerini tekrar almak üzere başvuruda bulunabilirler. Başvurular yurt dışında konsolosluklara, yurt içinde ise valiliklere yapılır ve öncelikli olarak değerlendirilir. Bu başvurularda, kesintisiz sekiz yıl ikamet şartı yeniden aranmaz; ancak yabancının Türkiye'de yerleşme iradesi, Türkiye ile bağları gibi hususlar göz önünde bulundurulur.

Sonuç ve Hukuki Destek:

Uzun dönem ikamet izni, Türkiye'yi ikinci vatanı olarak benimsemiş yabancılar için önemli bir güvence ve statüdür. Ancak, başvuru süreci ve özellikle kesintisiz ikamet süresinin hesaplanması gibi konular dikkat ve uzmanlık gerektirir. Ayrıca, bu iznin sağladığı haklar ve iptal koşulları hakkında doğru bilgiye sahip olmak, gelecekteki olası sorunların önüne geçmek açısından kritiktir.