Türkiye, küresel iş gücü için dinamik ve stratejik bir merkez olma özelliğini sürdürürken, yabancı uyruklu bireylerin Türkiye'de yasal olarak çalışabilmeleri belirli hukuki prosedürlere tabidir. Bu prosedürlerin temelini, 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu çerçevesinde düzenlenen yabancı çalışma izni oluşturmaktadır. İster bir işverene bağlı olarak, ister kendi nam ve hesabına çalışsın, Türkiye'de faaliyette bulunacak yabancıların bu izni alması yasal bir zorunluluktur. Çalışma izni, sadece bir çalışma hakkı sunmakla kalmaz, aynı zamanda yabancının Türkiye'deki hukuki statüsünü, sosyal güvenlik haklarını ve yasal ikametini de güvence altına alır. SKF Vision Law olarak, yabancılar hukukunun bu karmaşık ancak hayati önem taşıyan alanında, size yol göstermek ve güncel mevzuat ışığında kapsamlı bir bakış sunmak amacıyla bu rehberi hazırladık.
Türkiye'de Çalışmak İçin Neden Çalışma İzni Alınmalı? Yasal Zorunluluk ve Sonuçları
6735 sayılı Kanun'a göre, Türkiye'de çalışmaya başlamadan önce yabancı uyruklu kişilerin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'ndan (Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü) çalışma izni almaları kesin bir yasal zorunluluktur. Bu kuralın ihlali, yani çalışma izni olmaksızın yabancı çalıştırmak veya yabancı olarak izinsiz çalışmak, ciddi hukuki ve mali sonuçlar doğurur. İzinsiz çalıştığı tespit edilen yabancıya ve onu çalıştıran işverene ayrı ayrı idari para cezaları uygulanır. Dahası, izinsiz çalışan yabancının durumu İçişleri Bakanlığı'na bildirilir ve sınır dışı edilme riskiyle karşı karşıya kalır. İşveren ayrıca, izinsiz çalıştırdığı yabancının ve varsa ailesinin konaklama, ülkelerine dönüş ve sağlık giderlerini karşılamakla yükümlü tutulabilir. Dolayısıyla, çalışma izni prosedürlerini eksiksiz takip etmek, hem işveren hem de çalışan için elzemdir.
Adım Adım Yabancı Çalışma İzni Başvurusu: Yurtiçi ve Yurtdışı Prosedürleri
Çalışma izni başvuruları, yabancının başvuru sırasındaki konumuna göre iki ana kanaldan yapılır:
Yurtdışından Başvuru: Yabancı, vatandaşı olduğu veya yasal olarak ikamet ettiği ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti dış temsilciliğine (Konsolosluk/Elçilik) başvurarak iş sözleşmesini ibraz eder ve bir referans numarası alır. Türkiye'deki işveren, bu referans numarasını kullanarak, başvuruyu takip eden 10 iş günü içinde, e-Devlet kapısı üzerinden "e-İzin" otomasyon sistemine (https://eizin.csgb.gov.tr) elektronik imza (e-imza) ile giriş yaparak online başvuruyu tamamlar. Posta ile belge gönderimine gerek yoktur.
Yurtiçinden Başvuru: Türkiye'de öğrenim amacı dışında en az altı ay süreli geçerli bir ikamet izni bulunan yabancılar için başvuru, işveren tarafından doğrudan e-İzin sistemi üzerinden yapılır. Bu durumda dış temsilciliğe gitmeye gerek kalmaz.
Başvurularda istenen belgeler, başvurulan izin türüne ve sektöre göre değişiklik göstermekte olup, güncel listelere e-İzin sistemi başvuru kılavuzlarından ulaşılabilir. Başvurunun durumu, işverenin bildirdiği e-posta adresine gönderilen bilgilendirmelerle ve e-Devlet üzerinden takip edilebilir. Başvuruların işleme alınması ve Bakanlık ile yapılacak tüm resmi yazışmalar için işverenlerin Kayıtlı Elektronik Posta (KEP) adresi sahibi olması ve bunu sistemde tanımlaması zorunludur.
Türkiye'deki Çalışma İzni Statüleri: Süreli, Süresiz, Bağımsız, İstisnai ve Turkuaz Kart
6735 sayılı Kanun, farklı ihtiyaç ve statülere yönelik çeşitli çalışma izni türleri sunmaktadır:
Süreli Çalışma İzni: Genellikle ilk başvuruda verilen, belirli bir işyeri/işletme ve meslekte en çok bir yıl geçerli izindir. Koşullar devam ettiği sürece, ilk uzatmada 2 yıla, sonraki uzatmalarda ise 3 yıla kadar uzatılabilir.
Süresiz Çalışma İzni: Türkiye'de uzun dönem ikamet izni sahibi olan veya en az sekiz yıl kesintisiz kanuni çalışma izni bulunan yabancılara verilebilen, süre kısıtlaması olmayan ve uzun dönem ikamet izninin haklarını da sağlayan bir statüdür.
Bağımsız Çalışma İzni: Türkiye'de kendi ad ve hesabına çalışmak isteyen, eğitim durumu, mesleki deneyimi, ülkeye katkısı gibi kriterleri karşılayan yabancılara verilen izin türüdür.
İstisnai Çalışma İzni: Kanunda belirtilen özel durumlardaki (nitelikli işgücü, yatırımcı, Türk soylu, AB vatandaşı, mülteci vb.) yabancılara, genel değerlendirme kriterlerinden farklı olarak verilebilen izindir.
Turkuaz Kart: Yüksek nitelikli işgücü, yatırımcı, bilim insanı, sanatçı gibi kişilere verilen özel bir statüdür. İlk üç yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilir ve sahibine süresiz çalışma izninin haklarını tanır. Kart sahibinin yabancı eşi ve bakmakla yükümlü olduğu çocukları (yakınları) da ikamet izni alabilirler. Geçiş süresi sonunda süresiz hale gelebilir ancak bu süreçte veya belirli ihlaller durumunda iptal edilebilir.
Çalışma İzni Muafiyeti: Belirli faaliyetler veya süreler için Türkiye'de çalışacak bazı yabancılar (montaj, bakım-onarım, eğitim, fuar katılımcısı vb.) çalışma izni almak yerine muafiyet başvurusunda bulunabilirler. Kapsamı ve süreleri yönetmelikle belirlenmiştir.
Çalışma İzni Başvuruları Nasıl Değerlendiriliyor? İşverenler Nelere Dikkat Etmeli?
Bakanlık, başvuruları Uluslararası İşgücü Politikası ve belirlenen değerlendirme kriterlerine göre inceler. Bu kriterler arasında öne çıkan bazı işveren yükümlülükleri şunlardır:
İstihdam Kotası: İşyerinde en az beş Türk vatandaşı çalışıyor olmalıdır. İzin istenen her bir yabancı için bu kota ayrı ayrı aranır (ilk yabancıdan sonraki her ek yabancı için +5 TC vatandaşı). Özel durumlar (örn. kilit personel) muaftır.
Sermaye/Finansal Yeterlilik: Şirketin ödenmiş sermayesinin en az 100.000 TL veya yıllık brüt satışlarının en az 800.000 TL veya son yıl ihracatının en az 250.000 USD olması gerekir. Dernek, vakıf gibi kuruluşlarda farklılıklar olabilir.
Asgari Ücret Seviyesi: Yabancı personele ödenecek ücretin, pozisyonu ve mesleğiyle uyumlu olması ve Bakanlıkça belirlenen asgari ücretin katları cinsinden belirlenen alt sınırın (örn. üst düzey yönetici 6.5 kat, mühendis 4 kat, ev hizmetlisi 1 kat) altında olmaması gerekir.
SGK Borcu: İşyerinin vadesi geçmiş SGK prim borcunun bulunmaması esastır. Borcun yapılandırılmış ve düzenli ödeniyor olması istisna oluşturabilir.
Usulüne uygun ve eksiksiz başvurular en geç otuz gün içinde sonuçlandırılır. Eksiklik durumunda bu süre, eksikliğin tamamlanmasından itibaren başlar.
Çalışma İzninin Süresi, Uzatılması, İptali ve Hukuki İtiraz Yolları
Uzatma Başvurusu: Mevcut süreli çalışma izninin uzatılması için, iznin bitiş tarihinden geriye doğru en fazla 60 gün içinde ve her halükarda süre bitmeden önce e-İzin sistemi üzerinden başvuru yapılmalıdır. Süresi geçtikten sonra yapılan başvurular işleme alınmaz. Uzatma başvurusu, kural olarak aynı işveren ve aynı meslek için yapılır; değişiklik durumunda yeni başvuru gerekir. Adres değişikliği sistemde güncellenmelidir.
İptal Halleri: Çalışma izni, yabancının veya işverenin talebi, pasaportun geçersizliği, 6 aydan uzun kesintisiz yurtdışında kalma, sürenin dolması, kamu düzeni/güvenliği/sağlığına tehdit gibi durumlarda Bakanlıkça iptal edilebilir.
Red, İptal ve İtiraz: Bakanlığın çalışma izni verilmesi/uzatılması talebini reddetmesi veya mevcut izni iptal etmesi halinde, ilgili yabancı veya işvereni kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde Bakanlığa itiraz edebilir. İtirazın da reddedilmesi veya cevap verilmemesi durumunda, kararın tebliğinden itibaren idari yargı yoluna (İdare Mahkemesi'nde dava) başvurulabilir.
Öğrenciler, Ev Hizmetleri, Meslek Mensupları ve Diğer Özel Statüler
Öğrenciler: Türkiye'de örgün öğretime kayıtlı ön lisans ve lisans öğrencileri, ilk yılı tamamladıktan sonra haftada 30 saati geçmemek üzere çalışma izni alabilirler.
Ev Hizmetleri: Yabancıların ev hizmetlerinde (bakıcı, temizlikçi vb.) çalıştırılması belirli kriterlere bağlıdır ve Bakanlık iznine tabidir.
Sağlık Meslek Mensupları: Sağlık Bakanlığı'ndan ön izin (mesleki yeterlilik) alan yabancı doktor, hemşire vb. (bazı istisnalar hariç) çalışma izni başvurusunda bulunabilir.
Eğitimciler: Yükseköğretimdeki yabancı akademisyenlerin izinleri YÖK tarafından, özel okullardaki eğitimcilerin izinleri ise MEB'den ön izin alınarak Bakanlığımızca verilir.
Mühendis ve Mimarlar: Diploma denkliği ve ilgili meslek odasına (TMMOB) geçici üyelik şartı aranır.
Serbest Bölgeler: Bu bölgelerdeki yabancıların çalışma izinleri Ticaret Bakanlığı (eski Ekonomi Bakanlığı) tarafından verilir.
Doğrudan Yabancı Yatırımlar: Belirli şartları taşıyan "kilit personel" statüsündeki yabancılar (şirket ortağı, yönetici vb.) bazı değerlendirme kriterlerinden muaf tutulabilir.
Uluslararası ve Geçici Koruma: Geçici koruma sağlananlar (Suriyeliler) kimlik belgesi aldıktan 6 ay sonra, uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mülteciler ise başvurudan 6 ay sonra işverenleri aracılığıyla çalışma izni başvurusunda bulunabilirler. İl kotası gibi ek kurallar geçerli olabilir. Vatansızlar ve insan ticareti mağdurları da belirli koşullarda çalışma izni alabilirler.
İkamet İzni Yerine Geçerlilik, Mali Yükümlülükler ve İzin Kartı
Önemli bir kolaylık olarak, geçerli bir çalışma izni aynı zamanda ikamet izni yerine geçer. Yabancının çalışma izni süresince ayrıca ikamet izni almasına gerek yoktur. Ancak mülteci/ikincil koruma statüsü sahiplerinin izinleri ve Turkuaz Kart ikamet izni yerine geçmez. Çalışma izni onaylandığında, belirlenen çalışma izni harcı ve değerli kağıt bedelinin belirtilen bankalara (YKN veya pasaport numarası ile) yatırılması gerekir. Bu ödemeler yapıldıktan sonra düzenlenen çalışma izni kartı, PTT Kargo ile işveren adresine gönderilir. Onay sonrası yatırılan harçlar, iznin kullanılmaması durumunda iade edilmez
Yabancı Çalışma İzni Sürecinde Profesyonel Hukuki Destek Neden Önemli?
Görüldüğü üzere, Türkiye'de yabancı çalışma izni almak, uzatmak veya ilgili süreçleri yönetmek, detaylı bilgi, dikkatli takip ve mevzuata tam hakimiyet gerektiren karmaşık bir süreçtir. Başvuru türünün doğru belirlenmesinden, gerekli belgelerin eksiksiz hazırlanmasına, işveren yükümlülüklerinin yerine getirilmesinden, olası ret veya iptal kararlarına karşı yasal hakların zamanında ve doğru kullanılmasına kadar her aşama kritik öneme sahiptir.
SKF Vision Law olarak, yabancılar hukuku ve özellikle çalışma izinleri alanındaki uzman ekibimizle, bu süreçlerde size kapsamlı hukuki danışmanlık ve temsil hizmeti sunuyoruz. Başvurularınızın en doğru şekilde yapılması, sürecin hızlandırılması, hak kayıplarının önlenmesi ve yasalara tam uyumun sağlanması için buradayız.
Türkiye'deki çalışma izni işlemleriniz, itiraz süreçleri veya yabancılar hukukuna dair diğer tüm sorularınız için profesyonel destek almak üzere bizimle iletişime geçin.
ÖNEMLİ UYARI: Bu makale, yazıldığı tarihteki mevzuat hükümlerine göre genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Yabancılar hukuku sıkça güncellenen ve karmaşık bir alandır. Mevzuatta meydana gelebilecek değişiklikler nedeniyle bu makaledeki bilgilerin güncelliğini yitirmesi mümkündür. Bu nedenle, herhangi bir hukuki işlem yapmadan veya karar almadan önce mutlaka alanında uzman bir yabancılar hukuku avukatından güncel ve kişiye özel danışmanlık almanız hayati önem taşımaktadır. Bu makale hukuki tavsiye niteliği taşımaz.