Türkiye'de Uluslararası Koruma Başvurusu Nasıl Yapılır? Süreç ve Haklarınız

Vatandaşı olduğu veya ikamet ettiği ülkede zulüm görme korkusu yaşayan ya da ciddi zarar görme riski altında bulunan kişiler için uluslararası koruma başvurusu, hayati bir can simidi olabilir. Türkiye, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ile uluslararası koruma başvuru süreçlerini, başvuru sahiplerinin hak ve yükümlülüklerini detaylı bir şekilde düzenlemiştir. Bu süreç, başvurunun yapıldığı andan nihai kararın verildiği aşamaya kadar birçok adımı içerir ve başvuru sahiplerinin bu süreç hakkında doğru bilgiye sahip olması büyük önem taşır. Bu makalede, Türkiye'de uluslararası koruma başvurusunun nasıl yapılacağını, sürecin önemli aşamalarını (kayıt, mülakat, karar vb.), başvuru sahiplerinin temel haklarını ve olası hukuki yolları mevzuat çerçevesinde adım adım açıklayacağız.

1. Başvuru Nereye ve Nasıl Yapılır?

Uluslararası koruma başvuruları, kural olarak valiliklere (İl Göç İdaresi Müdürlükleri) bizzat yapılır.

• Sınır Kapılarında veya Ülke İçinde Kolluk Birimlerine Başvuru: Başvuruların ülke içinde veya sınır kapılarında kolluk birimlerine (polis, jandarma, sahil güvenlik) yapılması hâlinde, bu başvurular derhâl valiliğe bildirilir ve başvuruyla ilgili işlemler valilikçe yürütülür.
• Bireysel Başvuru Esası: Her yabancı veya vatansız kişi kendi adına başvuru yapabilir. Başvuru sahibi, aynı gerekçeye dayanan ve kendisiyle birlikte gelen aile üyeleri adına da başvuru yapabilir; bu durumda ergin aile üyelerinin kendi adlarına başvuruda bulunulmasına yönelik muvafakati alınır.
• Makul Sürede Başvuru ve Cezai İşlem Muafiyeti: Makul bir süre içinde valiliklere kendiliğinden uluslararası koruma başvurusunda bulunanlar hakkında; yasa dışı girişlerinin veya kalışlarının geçerli nedenlerini açıklamak kaydıyla, Türkiye'ye yasal giriş şartlarını ihlal etmek veya Türkiye'de yasal şekilde bulunmamaktan dolayı cezai işlem yapılmaz.
• Hürriyeti Kısıtlananların Başvurusu: Hürriyeti kısıtlanan (gözaltında, tutuklu vb.) kişilerin uluslararası koruma başvuruları da valiliğe derhâl bildirilir ve bu durum diğer adli/idari işlemleri engellemez.

2. Özel Durumu Olan Başvuru Sahipleri

• Refakatsiz Çocuklar: Refakatsiz (yanında sorumlu bir yetişkin bulunmayan) çocukların başvurularında çocuğun yüksek yararı esastır. Başvuru alındığı andan itibaren Çocuk Koruma Kanunu hükümleri uygulanır. Yaş tespiti ve uygun konaklama Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı koordinasyonunda sağlanır.
• Özel İhtiyaç Sahipleri: İşkence, cinsel saldırı mağdurları, engelliler, yaşlılar, hamileler, yalnız ebeveynler gibi özel ihtiyaç sahiplerine uluslararası koruma işlemlerinde öncelik tanınır ve bu kişilere gerekli tedavi ve destek imkanları sağlanır.

3. İdari Gözetim (İstisnai Bir İşlem)

Uluslararası koruma başvurusunda bulunmak, tek başına idari gözetim altına alınma nedeni değildir. Ancak, YUKK Md. 68/2'de sayılan istisnai hallerde (kimlik bilgilerinin doğruluğuyla ilgili ciddi şüphe, sınır kapılarında usulsüz girişten alıkoyma, başvuruya temel unsurların belirlenememesi, kamu düzeni/güvenliği tehlikesi) başvuru sahipleri idari gözetime alınabilir. İdari gözetim süresi 30 günü geçemez ve bu karara karşı sulh ceza hâkimine başvurulabilir.

4. Kayıt, Kontrol ve Bilgilendirme

• Kayıt: Başvurular valiliklerce kaydedilir. Başvuru sahibinin kimlik bilgilerini doğru bildirmesi ve varsa belgelerini teslim etmesi gerekir. Kimlik tespiti için kişisel veriler karşılaştırılır, gerekirse beyan esas alınır. Başvuru nedenleri, seyahat güzergahları gibi bilgiler de kayıt altına alınır.
• Bilgilendirme ve Tercümanlık: Başvuru sahibi, süreçteki hak ve yükümlülükleri, itiraz usulleri gibi konularda kayıt esnasında bilgilendirilir. Talep etmesi halinde kişisel görüşmelerde tercümanlık hizmeti sağlanır.

5. İkamet Zorunluluğu ve Mülakat

İkamet Zorunluluğu ve Bildirim Yükümlülüğü: Başvuru sahibine, belirli bir yerde (kabul ve barınma merkezi, belirlenen il vb.) ikamet etme ve belirli aralıklarla bildirimde bulunma gibi idari yükümlülükler getirilebilir.

• Mülakat : Etkin ve adil karar verebilmek amacıyla, kayıt tarihinden itibaren 30 gün içinde başvuru sahibiyle bireysel mülakat yapılır. Mülakatın mahremiyeti esastır. Özel ihtiyaç sahipleriyle yapılacak mülakatlarda özel durumları göz önünde bulundurulur. Mülakatlar sesli veya görsel olarak kayıt altına alınabilir.

6. Başvurunun Değerlendirilmesi ve Karar Aşaması

• Kabul Edilemez Başvuru : Aynı başvurunun tekrarlanması, daha önce muvafakat verilmiş bir başvurudan sonra ayrı başvuru yapılması, ilk iltica ülkesinden veya güvenli üçüncü ülkeden gelinmesi gibi durumlarda başvuru kabul edilemez bulunabilir.
• İlk İltica Ülkesi ve Güvenli Üçüncü Ülke : Başvuru sahibinin daha önce mülteci olarak tanındığı veya yeterli korumadan faydalanabileceği bir ülkeden gelmesi durumunda bu kavramlar devreye girer.
• Hızlandırılmış Değerlendirme : Başvurunun dayanaksız olduğu, yanıltıcı bilgi verildiği, belgelerin imha edildiği gibi durumlarda başvuru hızlandırılmış olarak değerlendirilebilir.
• Karar: Uluslararası koruma başvuruları, kayıt tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Genel Müdürlükçe (veya yetki devriyle valiliklerce) sonuçlandırılır. Karar, başvuru sahibinin kişisel durumu ve menşe ülke şartları göz önünde bulundurularak bireysel olarak verilir.

7. Karara Karşı İtiraz ve Yargı Yolu

Alınan kararlara karşı (idari gözetim, kabul edilemez başvuru ve hızlandırılmış değerlendirme kararları hariç) 10 gün içinde Uluslararası Koruma Değerlendirme Komisyonu'na itiraz edilebilir. Kabul edilemez başvuru ve hızlandırılmış değerlendirme kararlarına karşı 15 gün içinde; diğer idari karar ve işlemlere karşı ise 30 gün içinde yetkili idare mahkemesine başvurulabilir. İtiraz veya yargılama süreci sonuçlanıncaya kadar ilgili kişinin ülkede kalışına izin verilir.

8. Avukatlık Hizmetleri ve Danışmanlık

Başvuru sahibi, ücretini kendi karşılamak kaydıyla avukat tarafından temsil edilebilir.

Sonuç ve Hukuki Destek:

Türkiye'de uluslararası koruma başvuru süreci, karmaşık ve detaylı adımlardan oluşmaktadır. Bu süreçte haklarınızın korunması, başvurunuzun doğru bir şekilde değerlendirilmesi ve olası olumsuz kararlara karşı etkili bir şekilde itiraz edebilmeniz için profesyonel hukuki yardım almak hayati önem taşır.