Түркиядагы жарандыгы жок адамдардын укуктук абалы жана укуктары (ЧЭЭКМ 50-51-бер.)

Кириш сөз:

Жарансыздык – бул бир адамдын эч бир мамлекет тарабынан өз мыйзамдарынын алкагында жаран катары таанылбаган абалы. Жарандыгы жок адамдар, адатта, негизги адам укуктарына жетүүдө, саякаттоо эркиндигинде, билим алуу жана саламаттыкты сактоо кызматтарынан пайдаланууда олуттуу кыйынчылыктарга дуушар болушат. Түркия эл аралык милдеттенмелерине жана гуманитардык мамилелерине ылайык, № 6458 "Чет өлкөлүктөр жана эл аралык коргоо жөнүндө" Мыйзамы (ЧЭЭКМ) менен жарандыгы жок адамдардын укуктук статусун жана укуктарын өзгөчө түрдө жөнгө салган. Бул макалада ЧЭЭКМдин 50 жана 51-беренелеринин алкагында Түркияда жарансыздык кантип аныкталарын, жарандыгы жок адамдарга берилген инсандыгын тастыктаган күбөлүктү жана бул адамдардын ээ болгон негизги укуктарын жана кепилдиктерин деталдуу түрдө карап чыгабыз.

1. Жарансыздык деген эмне жана ЧЭЭКМде анын аныктамасы кандай?

ЧЭЭКМдин 3-беренесинин 1-пунктунун ш-пунктчасына ылайык, "жарандыгы жок адам" – бул эч бир мамлекетке жарандык байланышы менен байланышпаган жана чет өлкөлүк деп эсептелген адамды билдирет. Бул аныктама 1954-жылкы Жарандыгы жок адамдардын статусуна тиешелүү Бириккен Улуттар Уюмунун Конвенциясындагы аныктамага шайкеш келет. Жарансыздык тубаса (мисалы, ата-энеси жарандыгын балага өткөрө албаган учурлар) же кийинчерээк (жарандыктан ажыроо, мамлекеттердин укук улантуучулугу ж.б.) пайда болушу мүмкүн.

2. Түркияда жарансыздыкты аныктоо процесси (ЧЭЭКМ 50-бер., 1-п., Жобо 47-49-бер.)

Түркияда жүргөн жана жарандыгы жок экендигин билдирген адамдар, абалдарынын аныкталышы үчүн губернаторлуктарга (Облустук Миграция Маселелери боюнча Башкармалыктар) кайрылышат (Жобо 47-бер.).

• Кайрылуу: Кайрылуулар жеке өзү тарабынан жасалат. Жашы жете электердин кайрылуулары алардын мыйзамдуу өкүлдөрү тарабынан жасалат.
• Маектешүү: Кайрылуу жана каттоо процедуралары аяктагандан кийин, мажбурлоочу себептер болбосо, эң кеч он беш күндүн ичинде кайрылуу ээси менен маектешүү жүргүзүлөт (Жобо 48-бер.). Маектешүүдө адамдын өлкөгө кирүү жолу, мурунку жарандык абалы жана жарансыз калуу процесси сыяктуу маселелер деталдуу түрдө изилденет.
• Баалоо жана чечим: Маектешүүнүн натыйжасында даярдалган отчет жана башка чогултулган маалыматтар жана документтер губернаторлуктун пикири менен бирге Башкы Башкармалыкка (Миграция Маселелери боюнча Башкармалык) жөнөтүлөт. Жарансыздыктын аныкталышы Башкы Башкармалык тарабынан жүргүзүлөт (ЧЭЭКМ 50-бер., 1-п.). Башкы Башкармалык адамдын жарандыгы жок экендиги же жок экендиги жөнүндө аныктоо процессин эң кеч токсон күндүн ичинде аяктайт (Жобо 49-бер.).
• Башка өлкөнүн жарансыздык документи: Башка өлкөлөр тарабынан жарандыгы жок адам катары каралгандар (башкача айтканда, башка өлкөдөн алынган жарандыгы жок адамдын документине ээ болгондор) Түркиядагы бул укуктан түздөн-түз пайдаланышпайт; алардын абалы Түркияда өзүнчө аныкталышы керек (ЧЭЭКМ 50-бер., 1-п. акыркы сүйлөм).

3. Жарандыгы жок адамдын инсандыгын тастыктаган күбөлүк (ЧЭЭКМ 50-бер., 2-п.)

Жарандыгы жок деп аныкталган адамдарга, Түркияда мыйзамдуу түрдө жашоого укук берген жана эч кандай жыйым алынбаган "Жарандыгы жок адамдын инсандыгын тастыктаган күбөлүк" берилет.

• Жарактуулук мөөнөтү: Бул күбөлүк жашоого уруксаттын ордуна колдонулат жана эки жылда бир губернаторлуктар тарабынан жаңыланат.
• Чет өлкөлүктүн инсандык номери: Жарандыгы жок адамдын инсандыгын тастыктаган күбөлүктө чет өлкөлүктүн инсандык номери да жайгашат.
• Жашоо мөөнөттөрүн эсептөө: Бул күбөлүккө ээ болуп Түркияда өткөргөн мөөнөттөр, башка жашоого уруксат мөөнөттөрүн эсептөөдө эске алынат (ЧЭЭКМ 50-бер., 3-п.).
• Жарактуулугун жоготуу: Жарандыгы жок адамдын инсандыгын тастыктаган күбөлүк, адам кайсы бир өлкөнүн жарандыгын алган учурда жарактуулугун жоготот (ЧЭЭКМ 50-бер., 4-п.).

4. Жарандыгы жок адамдарга берилген укуктар жана кепилдиктер (ЧЭЭКМ 51-бер.)

Жарандыгы жок адамдын инсандыгын тастыктаган күбөлүгүнө ээ болгон адамдар Түркияда белгилүү бир укуктардан жана кепилдиктерден пайдаланышат:

• а) Жашоого уруксат талап кылуу укугу: ЧЭЭКМдеги башка жашоого уруксаттардын бирин алуу үчүн (мисалы, шарттарына жооп берсе, узак мөөнөттүү жашоого уруксат) талап кыла алышат.
• б) Депортацияланбоо кепилдиги: Коомдук тартипке же коомдук коопсуздукка олуттуу коркунуч туудурбаса, депортацияланбайт. Бул жарандыгы жок адамдардын эң маанилүү кепилдиктеринин бири.
• в) Өз аралык принцибинен бошотуу: Чет өлкөлүктөргө байланыштуу процедураларда адатта талап кылынган "өз аралык" (мүтекабилиет) шартынан бошотулушат. Бул көптөгөн административдик процедураларда жана укуктарга жетүүдө жеңилдик берет.
• г) Иштөө уруксаты: Иштөө уруксатына байланыштуу иштерде жана процедураларда № 4817 Чет өлкөлүктөрдүн иштөө уруксаттары жөнүндө Мыйзамдын (же учурдагы тиешелүү мыйзамдардын) жоболоруна баш ийишет. Башкача айтканда, иштөө уруксатын алып мыйзамдуу түрдө иштей алышат.
• д) Саякат документи: № 5682 Паспорт жөнүндө Мыйзамдын 18-беренесинин жоболорунан пайдалана алышат. Бул жарандыгы жок адамдарга эл аралык саякаттоо мүмкүнчүлүгүн берген "Чет өлкөлүктөргө таандык паспорт" (Кызматтык мөөрлүү паспорттор жөнүндө Мыйзамга кошумча жана Паспорт жөнүндө Мыйзамга өзгөртүү киргизүү жөнүндө Мыйзамга ылайык берилген саякат документи) ала алышат дегенди билдирет.

5. Жарансыздыкты алдын алуу жана азайтуу аракеттери

Түркия 1954-жылкы Жарандыгы жок адамдардын статусуна тиешелүү Конвенцияга жана 1961-жылкы Жарансыздыкты азайтуу жөнүндө Конвенцияга мүчө. Бул конвенциялар мамлекеттерге жарансыздыкты алдын алуу, азайтуу жана жарандыгы жок адамдарды коргоо боюнча милдеттенмелерди жүктөйт. ЧЭЭКМдеги жөнгө салуулар да бул эл аралык аракеттерге шайкеш келет.

Жыйынтык жана юридикалык жардам:

Жарансыздык – бул адамдар үчүн олуттуу укуктардан ажыроого алып келиши мүмкүн болгон татаал укуктук абал. Эгер сиз Түркияда жарандыгыңыз жок деп ойлосоңуз же жарандыгы жок жакыныңыз болсо, жарансыздыкты аныктоо процесси, Жарандыгы жок адамдын инсандыгын тастыктаган күбөлүктү алуу жана бул статустун берген укуктары жөнүндө туура маалыматка ээ болуу жана укуктук процессти натыйжалуу көзөмөлдөө өтө маанилүү. Бул процессте жаралышы мүмкүн болгон административдик кыйынчылыктар же укук бузуулар учурунда кесипкөй юридикалык жардам алуу укуктарыңыздын корголушун камсыздайт.

SKF VISION LAW катары, жарансыздыкты аныктоого кайрылуулар, Жарандыгы жок адамдын инсандыгын тастыктаган күбөлүккө байланыштуу процедуралар, жарандыгы жок адамдардын укуктары жана алар туш болушу мүмкүн болгон башка укуктук маселелер боюнча эксперт адвокаттар тобубуз менен сизге комплекстүү юридикалык кеңеш берүү жана өкүлчүлүк кылуу кызматтарын сунуштайбыз. Укуктук статусуңузду аныктоо жана укуктарыңызга жетүү боюнча колдоо алуу үчүн биз менен байланышыңыз.